17.05.2012

Bu yazýda Hüseyin Atay'ýn Ýslam dininde yaptýðý içtihatlara kýsaca deðinmek istiyorum. Kendisinin bütün kitaplarýný, konferanslarýný ve sohbetlerini okuyan ve dinleyen biri olarak aþaðýdaki kýsa yazýyý anýsýna yazýyorum. Hüseyin Atay bildiðim kadarýyla çaðýmýzýn son yarýsýnda yalnýz Türkiye'de deðil, bütün Ýslam ülkelerinde bir müçtehit rolünü oynamýþtýr. Ama deðeri bilinmemiþ bir aydýnýmýzdýr. Ben lisansta öðrenciyken Prof. Dr. Hüseyin Atay asistandý. Yeniliklere açýk bir hocasý vardý. Daha biz öðrenci iken genç bir asistan olarak bizimle sohbet eder, namazlarýn yalnýz farzlarýný kýlabileceðimizi söylüyordu. Abdestte çoraplarýn üzerine mesh edebileceðimizi, ramazanda sahurun sabah namazýna kadar uzatýlabileceðini söylüyordu. Ýbadetten çok bilime aðýrlýk vermemizi istiyordu. Ýbadet Tanrý ile kul arasýnda bir olay olduðu halde, bilim herkesi ilgilendiriyordu. Müslümanlar sadece namaz kýlmakla, oruç tutmakla cennete gidemezler. Bilim ve iþ hayatýnda da üretici olmalarý gerekmektedir, diyordu. Hüseyin Atay ben Ýngiltere'ye gidip geldikten sonra da benimle ilgisini kesmedi. Felsefe öðrenimi gördüðüm için ve felsefeye çok meraklý olduðu için sürekli benimle felsefi tartýþmalara giriþirdi. Bütün çabasý Kur'an'a felsefe ve aklýn ýþýðýnda bakmaktýr. Onun için Kur'an'dan baþka otorite yoktu. Bütün mezhep kurucularý, fýkýhçýlar ve kelamcýlar onun için birer otorite deðillerdi. Ama bunlarý da çok iyi bilirdi. Güçlü Arapçasý ile bunlarýn eserlerini çok iyi araþtýrmýþ ve incelemiþti. Bize bunlarý bilin ama tabulaþtýrmayýn, diyordu. Ýslam dünyasý bunlarý tabulaþtýrdý ve Allah'la kul arasýna koydu. Oysa Allah insana þah damarýndan daha yakýn, diyordu. Bu bakýmdan þeyhlere ve tarikat mensuplarýna inanmazdý. Bunlar Ýslam'ý tahrip etmiþlerdir, diyordu. Hüseyin Atay çok iyi Ýngilizce ve Arapça bilen, yurtiçi ve yurtdýþý deneyimleri olan bir bilim adamýmýzdýr. Kur'an'daki saf ve temiz görüþlerin dine ve kültüre egemen olmasýný istiyordu. Oysa Ýslam dünyasýnda hadisler ve hurafe egemen olmuþtur, diyordu. Çok eseri olan Hüseyin Atay bütün eserlerinde bu temayý iþlemiþ, Ýslam'ý kolaylaþtýrmýþ, faydalý kýlmýþ ve uygulanabilir hale getirmiþtir. Onun her eserini okuduðumda yeni bir þey öðreniyorum ve öðrendiðim her þey çok akýlcý ve tutarlýdýr. Zaten beni ve birçok Müslüman aydýný, modernist geçinen din bilim adamlarýný da bu etkilemiþtir. Beni iki þey deðiþtirmiþtir. Biri Londra Üniversitesindeki çalýþmalarým, diðeri de Hüseyin Atay'ýn kitaplarý olmuþtur. Ýman ve ibadet konularýnda Kur'an'ýn özünden uzaklaþmadan önemli deðiþiklikler yapmýþtýr. Bize yüzyýllarca altý diye öðretilen imanýn þartlarýný beþe indirmiþtir. Örneðin kaderi kaldýrmýþtýr. Böyle bir kader anlayýþý Kur'an'da yoktur, diyordu. Hatta kaderciliðe karþýydý. Hüseyin Atay Ýslam'ý çaðýmýzýn anlayýþýna göre yaþanabilir bir hale getirmiþtir. Ona göre Amentü yeniden düzenlenmelidir. Yalnýz Amentü mü? Fýkýh ve kelamda birçok konular... Yeni bir ruh ve heyecan gerekliydi. Ýslam tortu halinde dibe çökmüþtür. Onu yüzeye çýkarmak gerekmektedir. Siyasal Ýslam'la deðil, kültürel Ýslam'la ilgilenmeli. Hüseyin Atay hiçbir zaman politik olmamýþ ve taviz vermemiþtir. Hatta hangi partide olduðunu bilemem, ama sýrasý gelince bütün partiler ve politikacýlarý eleþtirir ve hücum eder. Diyanet Ýþleri Baþkanlýðýný sýk sýk eleþtirdiðini ve bu diyanet baþkanlýðýyla hiçbir yere gidilemeyeceðine inanýyordu. Onun bir süre için Diyanet Ýþleri Baþkaný olmasýný çok isterdim. Belki o zaman Ýslam yeni bir ruh kazanacak ve içtihatlar yapýlacaktý. Ýslam bir kültür olarak yeniden canlanacaktý. Köhnemiþ fikirlerden bizi kurtaracaktý. Yine Türkiye Ýslam dünyasýnda her bakýmdan çok iyi konumda olacaktý. Hüseyin Atay Ýslam medeniyeti ile eski Yunan'la Batý medeniyetini çok iyi birleþtiriyor ve bunlarýn birbirlerine olan etkilerini bir filozof gibi tartýþýyordu. Bu üç büyük dünya medeniyetinin içinde Ýslam medeniyetine ayrý bir yer veriyordu. Fakat ne yazýk ki Ýslam medeniyeti hurafelerin ve yanlýþ tutumlarýn kurbaný olmuþtur, diyordu. Kelam ve Ýslam felsefesi alanlarýnda önemli eserleri olan Hüseyin Atay yukarýdaki konularý sýk sýk dile getirmiþtir. Kendisi kelamcý olduðu halde, kelama fazla sempatisi yoktur. Onun sempatisi daha çok felsefeye idi. Kelamýn ve kelamcýlarýn Ýslam düþüncesini gerilettiðine inanýyordu. Çünkü kelamda tasdik, tartýþma ve sorgulama yoktu. Tartýþma, araþtýrma ve sorgulama felsefede vardý. Felsefeye çok bulaþmýþ olan Gazali'ye bile tahammülü yoktur. Atay için aklýn ve felsefenin ýþýðýndaki Kur'an yeterliydi. O her þeyin sahtesine kýzardý. Sahte Ýslamcýlara, sahte Atatürkçülere hepsine kýzardý. Laik kesim, Ýslami kesim diye kesimler kabul etmezdi. Onun için tek kesim vardý. Laiklik, demokrasi ve Ýslam bunun içinde idi. Müslümanlarýn çýkar için bölünmüþlüðüne kýzardý. Araþtýrma yapýlmadan fikir ileri sürmeye karþýydý. O iyi bir araþtýrmacýydý. Hala yaþlýlýk döneminde bile hiç boþ vakti yoktur. Ýnandýðý fikirleri Sokrat gibi büyük küçük herkese anlatýrdý. Ve en az Sokrat kadar da erdemli ve adildir. Haksýzlýða tahammülü yoktur. Gerçekten de çaðýmýz Sokrat'ýdýr. Sokrat'ý Platon dünyaya tanýttý. Hüseyin Atay ise kendi eser ve öðrencileriyle tanýnacaktýr. O gezginci Sokrat ayný zamanda ciddi bir bilim adamýdýr. Hüseyin Atay'ý böyle bir yazýda anlatmak mümkün deðildir. O çaðýmýzýn büyük bir müçtehididir. Onun iletiþim saðladýðý daha çok din dýþý yaþayanlardýr. Büyük ateistler bile onun sofrasýndan yararlanmýþlardýr. Ve onun sayesinde aþýrýlýklarýný ve keskinliklerini yitirmiþlerdir. O herkesin sempati duyduðu, samimi, dürüst, Müslüman bir bilim adamýdýr. Umarým bir gün onun deðeri bilinecek ve onun fikirleri bütün dünyaya, özellikle de Ýslam dünyasýna yayýlacaktýr. Vakit geçirmeden onun keþfedilmesi gerekmektedir. Ona uzun ömür ve saðlýklý bir yaþam dilerim. Aslýnda Prof. Dr. Hüseyin Atay'ýn kendi eserlerini bir analize tabi tutarak onun müçtehitliðini tek tek belgelemek gerekmektedir. Ama rahatsýzlýðým nedeniyle bunu yapamadým. Yine de bu kýsa yazý onun müçtehitliði hakkýnda bilgi verebilir. Umarým genç bir arkadaþýmýz bütün eserlerini derleyebilecek bilimsel bir yazý ortaya koyacaktýr. Bu konuda birkaç yüksek lisans ve doktora tezi hazýrlanabilir. Niye olmasýn ki, yurtdýþýna gidenlerin çoðu þark departmanlarýnda uyduruk tezler hazýrlayýp dönmektedirler. Yabancý bir dil bile öðrenmezler. Kafalarý bile deðiþmemektedir. Prof. Dr. Ýhsan TURGUT D.E.Ü.